Ang Manggagawa at ang Makina - Balagtasan ni Lope K. Santos, Unang Bahagi

ANG MANGGAGAWA AT ANG MAKINA
ni Lope K. Santos

(Nalathala sa aklat na "Balagtasan" ni Galileo S. Zafra, pahina 127-149)

(Una sa Tatlong Bahagi)

MANGGAGAWA:
     Sa kapangyariha't dunong ni Bathala
ang katauhan ko't lakas ay nagmula:
tagatuloy ako ng Kaniyang ginawa,
tagatupad ako ng Kaniyang tadhana.

     Nang ako'y likhai'y Kaniyang sinalinan
ng diwang umibig sa sariling buhay:
ang batas sa lahat at kapangyariha'y
isinalin Niya sa isip ko't kamay.

     At sa sangnilikha'y ako ang naghari,
sa mga gawai'y ako ang yumari,
sa likha't nagawa'y ako ang nag-ari,
bihirang nais ko ang hindi naari.

     Ako'y walang iba't tanging panginoon
kundi ang Buhay na sanhi ko at layon:
ang iutos nito, hingi't ipakaon
ay hinahanap ko saan man naroon.

     Ngunit anong hirap ng sa kabuhayan
ay mamanginoo't maki-makibagay!
daming hinihinging di ko makayanan,
kung alin ang wala'y siyang laging asam!

     Tiyan man ng lupa'y aking inuukit,
kagubata't bundok ay sinasaliksik,
pusod man ng dagat, aking sinisisid,
at inaakyat ko pati himpapawid.

     Pag nakakapita ang lihi ng Buhay
ay hinahamak ko ang kapanganiban;
sa Buhay, buhay rin ang pinupuhuna't
hawak na ng iba'y aking inaagaw.

     Sa katotohana'y dito ko nakitang
ang kabuhayan ko'y hindi nag-iisa;
ang hinahanap ko'y hanap din ng iba't
kung di mang-aagaw, walang makukuha.

     Sa pamimiyapis at pakikilamas,
kinakailangan ang lakas ng lakas;
katutubong pawis ay natatagaktak,
katutubong dugo ay naidaranak.

     Sisid na ang ulo sa isang sagutin,
babag na ang dibdib sa isang gawain,
at yakap ang bisig sa isang tungkulin;
ang nakikita ko'y kulang at wala rin.

     Katulad ng lahat ng mga kinapal,
ang kabuhayan ko'y palago rin naman;
ngunit bawat supling at bungang iluwal,
ang hukbo ng dukha ay pandagdag lamang.

     Naglilinang ako't ako'y nagtatanim,
nagbabayo ako't ako'y nagsasaing
ngunit kung luto na't mahain ang kanin,
ibang di naghirap ang nagsisikain.

     Gumagawa ako ng mga gusali,
tinitibayan ko ang pagkakayari;
dapwat hindi ako ang nagmamay-ari
kundi mayayaman, maharlika't uri.

     Ako'y pumapasok na kawal sa hukbo,
ipinaglilingkod ang dugo't buhay ko;
subalit sa digma, manalo't matalo,
ako rin ang paa at iba ang ulo.

     Magagarang damit, magagandang hiyas,
mga kasangkapang gamit sa pag-unlad,
halos sa kamay ko'y nagdaraang lahat,
ngunit sa palad ko'y di man magkabakas.

     May mga sandaling aking nasusumpa
ang kabuhayan ko sa balat ng lupa!
bakit kung sino pa ang di gumagawa,
sa mga yari ko ang nagpapasasa!

     Akong pati gabi'y aking inaaraw
at libangan ko na ang gawang maglamay;
ano't natitiis ng araw na iyang
pagsawaang lagi ng gabi ang buhay?

     Hanggang sariwa pa, ako'y punongkahoy
pitasan ng bunga't liliman ang yabong;
ngunit pag tuyo na, kung hindi itapon,
ginagawa lamang pagkain ng apoy.

     Sa panahon ngayo'y ako ang hari raw
sapagkat marami at ako ang bayan;
dapwat ibalintuna ang kapangyariha'y
wala sa marami't nasa ilan lamang.

     Kaysawing palad ko! Akong pinagpalang
salinan ng yama't lakas ni Bathala,
ako ang parating apihi't mahina,
gutom sa ginhawa't busog sa dalita.

MAKINA:
     Di gaya ng Taong kamay ni Bathala
ang kinikilalang sa kanya'y gumawa;
ang kabuhayan ko at unang simula'y
sumipot at sukat nang di sinasadya.

     Ayon sa alamat ni Ada't ni Eba
ay yaong lalaki ang nilikhang una,
bago ang babae'y sa tadyang kinuha;
ngunit ang buhay ko'y iba sa kanila.

     Ako'y inianak ng Pagkakataon,
at inalagaan ng mga Panahon;
at nang ang lakas ko'y makita ng Imnong,
sa mga gawain ako'y kinatulong.

     May nag-aakalang ang Sangkalikasan
ay isang makinang walang puno't hanggan;
ang lamig ng Tubig at apoy ng Araw,
ang sa araw-gabi ay nagpapagalaw.

     Sa libid ng Araw ang lakas ng tala
ay paikot-ikot, mataas-mababa;
kaya nangyayari at nangagagawa
ang lahat sa loob at labas ng Lupa.

     At may pagsasabing ang buhay ng Tao'y
isang makina ring kahalintulad ko:
ang pinakamotor ay nasa sa ulong
sa lakad ng araw ay nakikitakbo.

     At ang mga lahi't sampung mga bayan,
parang Makina rin sa kanilang buhay;
sa pagkakatulong ng mga kilusan
ay napauunlad ang Sangkatauhan.

     Kung di man iisa ang simula namin,
magkaisa kami naman ng layunin;
katungkulan nilang sarili'y buhayin,
at katungkulan kong sila'y buhayin din.

    Habang umuunlad ang sa Taong dunong,
dumarami naman ang uri ko't tungkol;
dahil sa lakas ko at sipag tumulong,
ang tao'y nagiging tamarin na tuloy.

     Lahat na sa akin ay inihihili,
kasangkapan ako sa pagmamadali,
bawat kailanga'y sa akin ang hingi,
kaya nga't ako rin ang pinayayari.

     Ang mga gawaing mahirap sa kamay
ay niyayari kong madali't magaan;
kung ang Tao't Hayop ay aking halinhan,
ang sambuwan nila'y maghapon ko lamang.

     Mga karagatang di sukat matawid
ng sa mga taong guniguni't isip;
ay nilalangoy ko ng pabalik-balik,
layo-layong pulo ay napaglalapit.

     Mga kailangan, kabunduka't gubat,
di abot ng tao kahit sa pangarap
ay napapatag ko at tinatalaktak,
nang magkaabitan ang magkakaagwat.

     Naabot ko na pati papawiri't
ang gawa ng ibon ay gawa ko na rin;
ang langit sa tanaw ng mga paningin,
para ring lupa na kung aking galain.

     Sa kaibuturan ng lupa at batong
may likas na yama'y tagabungkal ako;
sampung karagatang di tarok ng Tao
ay nahahalukay at nadudulang ko.

     Napagagaan ko ang lalong mabigat,
at nadudurog ko ang lalong mabigat;
ang lalong mababa ay naitataas,
at ang kahinaan ay napalalakas.

     Ang dating maliit ay napalalaki,
ang dating iilan ay napararami;
ang dating masama ay napabubuti't
napapamura ko ang mahal na dati.

     Ako nga ang Sugo ng Kasaganaan
na di man nagmula kay Bathalang kamay,
kung di sa kataon at sa Tao lamang,
siyang nagbubunton sa Tao ng yaman.

     Sa lahat-lahat nang nalikha ng Isip,
sa lahat-lahat nang nayari ng Bisig,
ang mga gawa kong naipagsusulit
sa Sangkatauha'y una at mahigpit.

     Ang anim sa sampu ng unlad ng buhay
ng maraming bansa ay sa akin utang:
kaya di malayong dumating ang araw
ng paghahari ko sa Sangkatauhan.

MANGGAGAWA:
     Oo, maghambog ka, o makinang taksil!
ang kulang na lamang ay iyong sabihing
ang pagkatao ko'y sa iyo nanggaling,
at sa aki'y ikaw ang nagpapakain!

    Kung nalikha ka man ng Pagkakataon
at kinawani ka ng Yaman at Dunong,
kaya ka nayari't malaki na ngayon,
sa kanila'y aking bisig ang tumulong.

     Ako ang pumutol ng kahoy sa gubat,
hayop ang kawaning nagbaba sa patag;
ako ang tumangkal, kumatam, tumabas,
at sa katawan mo'y naglapat, nagsangkap.

     Ako ang sa lupa'y humukay ng bakal,
sa init ng apoy ay akong tinunaw;
ang bakal ay aking hinubog sa panday,
at ibinaluti sa iyong katawan.

     At nang buo ka nang patay pa't tulog din,
ako ang sa iyo'y bumuhay, gumising:
di ka makakilos, kung di ko galawin,
di ka makalakad, kung di ko pihitin.

     Sa kabutihan mong manuyo't maglangis
sa Mamumuhunan, ikaw ang inibig;
unti-unti akong sa kanya'y pumait,
at ang paglilingkod ang siyang tumamis.

     Napisan sa iyo ang tanang kalinga,
ang kabuhayan mo'y siyang pinagpala;
pinaggugulan ka, hanggang sa mahandang
bawat gawain ko ay iyong magawa.

     Habang lumalakas ang kaya mo't saklaw,
ang kabuhayan ko'y humihina naman;
mga katutubong pang-agdo kong buhay
halos pawa mo nang nagaga't naagaw.

     Nang sa Karunungang ikaw ay ianak,
kanan ko ang hilot, kaliwa ang salag;
at nang mabuhay ka, lumaki't lumakas,
bisig ko ang iyong laging dinaranas!

     May hihigit pa bang pagkawalang turing
ang ginagawa mong paggamit sa akin?
Sa puhunan tayo kapwa na alipin,
ibig mo pa ngayong ako ay patayin!

MAKINA:
     Nakakatawa ka, mahal na katoto,
kayhidwang isipan ng sinasabi mo!
Ang dapat kilanlan ng utang ay ako,
at ako ang tanging tutubo sa iyo.

     Ginawa man ako'y huwag pagsisihan,
ipagpasalamat at huwag sumbatan:
ikaw sa lakas ko ang nagagaanan,
ikaw sa buti ko ang nakikinabang.

     Di ba't alinsunod sa sampalatayang
sa kanunuan mo ay iyong minana,
ang gawang paggawa ay isang parusa
sa lipi ng tao nang una't una pa?

     Ano kung sa iyo ay aking agawin
ang parusang iyan at ikaw'y tubusin?
Lahat ng hirap mo'y ibig kong angkinin,
binabawasan ko ang iyong tiisin.

     Ang mga gawaing paghihirapan mong
maghapo't magdamag o buong sanlinggo,
sa sandaling oras, isinusulit ko,
ang gawa mo lamang ay bantayan ako.

     Ang mga dalahing hindi mo madala,
ang mga gawaing hindi mo makaya;
ang mga ibig mong hindi mo makuha,
di ba't halos pawang ginagawa ko na?

     Mga kasangkapang alangan sa iyo
at hindi maabot ng karukhaan mo;
aking pinamura't pinasalasak ko,
kaya dukha ka man ay "mahal ding tao".

     Ang mga gawaing bagay lang sa hayop,
kung sa maysalapi ikaw'y naglilingkod;
sa aki'y nalipat ang lahat na halos,
kaya alipin ka'y ako ang busabos.

     Ano nga at ikaw'y maghihinanakit
at sa pagsulong ko'y nagdadalang-galit?
pag ako'y nawala, iyong isaisip,
at sa kasukdulan ikaw'y mababalik!

     Hindi lamang ikaw! Lahat ng iba pang
nagawi sa akin, at nangabihasang
sa mga tulong ko ay mapaginhawa:
buhay, susumpain, pag ako'y wala na!

(Itutuloy)

Mga Muog ng Uri - ni Amado V. Hernandez

MGA MUOG NG URI

ni Amado V. Hernandez

I

Ang iilan ay nagtatag

ng isang pamahalaang pinairal na panlahat:

bumabalangkas ng panuto, naglagay ng mga puno,

            naglagda ng mga batas

at lumikha ng sambuntong kasangkapang mabibisa

            upang ang kapangyarihan ay tahasang ipatupad;

ang saligan at batayan,

ang timbangan at panukat, ang halaga at takalan,

inihanda at binuo, alinsunod sa pinaling

            kaisipan at pananaw,

nagmula man o patungo kahit saan ay hahantong

            sa kung ano, saa't alin ibig nilang dalhin ikaw.

II

Kung bagaman bukambibig

na ang lantay na tuntuni't patakara'y ang matuwid

- pagkakapantay ng lahat sa lahat ng bagay-bagay

            sa samahang pangkapatid -

sa tunay na karanasa'y patumbalik kung maganap

            at sa matang mapansinin ay baligtad ang daigdig

ang lipunang maharlika

na siya ring kakaunting namayani sa simula,

nagkamal ng karapatan sa tibay ng mga muog,

            at naglagda ng tadhana:

"Diyan kayo't dito kami" - utos-haring nababansag

            ng tandisang pagkahati at ng mga uring takda.

III

At sa lunsod itinayo

ang gusali ng talinong maningas ang gintong sulo:

ang sinumang may adhikang mapatampok na mautak,

            magdaan sa kanyang pinto,

ngunit walang magdaraan kundi muna nasusulit

            na ang ulo ay hungkag nga't ang kalupi ay maginto;

bawat isip at paningin

papandaying sapilitan sa kanilang simulain;

bawat pusong walang apoy, sa palalong katapangan

            ay susubha't papandayin

bawat katauhang kutad, sa sugapa ng kamanyang

            ay gagawing di masabi kung bayani o salarin.

IV

Nagtindig ng dalanginan,

isang templong diumano'y nakaukol sa Maykapal,

at nilagyan ng imahen na ang mukha ay babae

            at sa leon ang katawan,

ang sa kanya'y di sumamba't maghugos ng mga alay

            ay malayong makarating sa bayan ng mga banal;

tao'y ganap na tinakot,

iginising na sa lupa'y walang langit, pawang kurus;

at ang taong nangangarap sa hiwagang kaligtasan,

            sa hiwaga napabuklod,

naglimos ng yama't lupa sa Maykapal ng daigdig,

            binili ng ginto't dasal pati buhay na susunod.

V

Upang lubos na maghari,

di sukat ang pananalig, ang alamat at ugali,

nagtayo rin ng hukuman, at hukom na walang puso't

            pawang utak ang pinili,

sa usapi'y katauhan ng may usap ang lagi nang

            batayan ng pasya't hatol: katarungang makauri;

mga batas ang nagbadya:

ang maysala'y lalapatan ng katapat na parusa;

a, kamay ng katarungang kabilanin: isang lambat

            ng matandang inhustisya.

aligasi'y laging huli at kawala ang apahap;

            ang katwira'y sa kalansing ng salapi nakukuha!

VI

Bilang putong na paniil

ng tuntuning pamarusa't batas na ngipin sa ngipin,

bilangguan ay sumipot - isang dambuhalang yungib

            na malupit at malagim,

libingan ng mga buhay na pamuti sa biktimang

kalusuga't katinuan, salarin man o matupling;

ang higanti, sumpa't poot

ng sosyedad ay sa kanyang kalupitan itinampok;

madalas na inuusig kahit walang-walang sala

            ni sa tao ni sa Diyos

bilanggua'y isang kutang parusahan at bitayan

            ng gumawak sa karimlan at naggiba sa bantayog.

VII

Kaya naman kung sumapit

ang araw ng pagtutuos at kalusin na ang labis,

kung ang madlang sinisiil ay mamulat

            at bumangon, ang iila'y napapalis,

at ang mga lumang muog ng gahamang karapata'y

            siyang unang winawasak ng bayanang naghimagsik;

sa abo ng iginuho

na ubaning diwa't buhay ay may bagong itatayo:

bagong templo, bagong muog, ang watawat at tambuli

            ng makulay na pangako,

at ang bayan ay minsan pang lalasingin sa matimyas

            na pag-asa't pananalig ng kanilang bagong puno.

Muntinglupa

Mayo ng 1952

Manggagawa - ni Gregorio V. Bituin Jr.

MANGGAGAWA

ni Gregorio V. Bituin Jr.

13 pantig bawat taludtod

kung saan-saan ninyo kami nakikita

sa mga lansangan, bukid, talyer, pabrika

naroroon kaming kakaunti ang kita

munting sahod, alipin ng kapitalista

kami ang tinatawag ninyong manggagawa

na iba't ibang produkto ang nililikha

ngunit alipin kaming mga gumagawa

lakas-paggawa'y di binabayarang tama

sa anyo ko'y madali akong makilala

ngunit hindi ang aking mga pagdurusa

pagsisikap ko'y madali nyong makikita

ngunit hindi ang luhang pumatak sa mata

masdan mo't ang mga kamay ko'y pulos lipak

sinemento ko ang maraming daang lubak

pinanday ko'y mga kanyon, araro't tabak

ngunit ako itong gumagapang sa lusak

ako ang nag-aayos ng tagas sa gripo

ako ang tagalilok ng mga rebulto

ako ang sa bukid ninyo'y nag-aararo

ako ang nagtatahi niyang baro ninyo

aking ginawa ang gusali ng Kongreso

Malakanyang, Hudikatura at Senado

pinalilipad ko ang mga eroplano

pandagat din dahil isa akong marino

ako'y gawa ng gawa maghapon, magdamag

sa pagsisipag, katawan ko'y pulos libag

lakas-paggawa ko'y talaga namang laspag

madalas pa, karapatan ko'y nilalabag

ako'y hamak na alipin ng aking amo

ako'y alipin din ng mga asendero

alipin din ng kapitalistang barbaro

kailan ba lalaya sa sistemang ito

barya lang ang sahod, di sapat sa pamilya

habang panay ang tubo ng kapitalista

laging usap nila'y paano yayaman pa

kaya manggagawa'y tinulad sa makina

dahil sa kapitalistang pribilehiyo

na bawat gamit sa produksyon ay pribado

kaming manggagawa'y inalipin ng todo

kayod kalabaw para sa kaybabang sweldo

pribadong pag-aari ang nagtanikala

sa pagkatao't buhay naming manggagawa

dapat nang wasakin ang kalagayang sumpa

sa sistemang bulok dapat kaming lumaya

manggagawa, magkaisa, huwag palupig

sa sistemang tanging tubo ang iniibig

ang kapitalismo'y dapat nating madaig

sosyalismo'y itayo sa buong daigdig

Mayo 1, 2009

Sampaloc, Maynila

Bayani - ni Amado V. Hernandez

BAYANI 
ni Amado V. Hernandez
12 pantig bawat taludtod

Ako'y manggagawa: butil ng buhangin
sa daa'y panambak, sa templo'y gamit din;
buhay ko'y sa Diyos utang nga marahil,
ngunit ang palad ko'y utang din sa akin.
Alam ko ang batas: "Tao, manggagaling
sa sariling pawis ang iyong kakanin."

Hubad ang daigdig nang ako'y sumilang
at pikit ang mata ng sangkatauhan:
dahilan sa aki'y kaharia't bayan
ang nangapatayo sa bundok at ilang,
aking pinasikat sa gabi ang araw
at tinanlawan ko ang diwa't ang buhay.

Ako ang nagbangon ng Gresya at Roma,
ako ang nagbagsak sa palalong Troya;
ang mga kamay ko'y martilyo't sandata –
pambuo't panggiba ng anumang pita!
Kung may kayamanan ngayong nakikita,
paggawa ko'y siyang pinuhunan muna!

Ako'y isang haring walang trono't putong,
panginoong laging namamanginoon,
daming pinagpalang binigyan ng milyon
ay ako't ako ring itong pataygutom;
sila ay sa aking balikat tumuntong,
naging Mamo't Nabod ang dati kong ampon!

Sambundok na ginto ang aking dinungkal,
kahi't na kaputol, di binahagihan!
ang aking inani'y sambukiring palay,
nguni't wala akong isaing man lamang!
ang buhay ng iba'y binibigyang-buhay
habang nasa bingit ako ng libingan!

Ang luha ko't dugo'y ibinubong pawa
sa lupang sarili, nguni't nang lumaya,
ako'y wala kahi't sandakot na lupa!
Kung may tao't bayang nangaging dakila,
karaniwang hagda'y akong Manggagawa,
nasa putik ako't sila'y sa dambana!

Kung kaya sumulong ang ating daigdig,
sa gulong ng aking mga pagsasakit;
nilagyan ang tao ng pakpak at bagwis,
madaling nag-akyat-manaog sa langit;
saliksik ang bundok, ang bangin at yungib,
ang kailaliman ng dagat, saliksik!

Ang mga gusali, daan at sasakyan,
ay niyaring lahat ng bakal kong kamay;
sa tuklas kong lakas – langis, uling, bakal,
naghimala itong industria't kalakal;
nguni't lumawak din naman ang pagitan
ng buhay at ari... nasupil ang buhay!

Ang mundo'y malupit: ngayo't ako'y ako,
nakamihasnan nang dustain ng mundo
gayon pa ma'y habang ang tao ay tao,
gawa ang urian kung ano't kung sino;
batong walang ganda'y sangkap ng palasyo,
sanggol sa sabsaba'y naging isang Kristo.

Tuwi na'y wal'in man ako ng halaga,
iyan ay pakanang mapagsamantala;
ang ginto, saan man, ay gintong talaga,
ang bango, takpan man, ay di nagbabawa;
itakwil man ako ng mga nanggaga,
walang magagawang hadlang sa istorya!

Kung di nga sa aki'y alin kayang bagay
ang magkakasigla at magkakabuhay?
Puhunan? Likha ko lamang ang Puhunan!
Bayan? At hindi ba ako rin ang Bayan?
Walang mangyayari pag ako ang ayaw,
mangyayaring lahat, ibigin ko lamang!

Sa wakas, dapat nang ngayo'y mabandila
ang karapatan kong laong iniluha,
ang aking katwiran ay bigyan ng laya
at kung ayaw ninyo'y ako ang bahala
sa aking panata sa pagkadakila...
Taong walang saysay ang di Manggagawa!

Ang tulang Bayani ay nagwagi sa 30 kalaban sa timpalak-panitik sa Malolos, Bulacan, sa pagdiriwang sa Unang Araw ng Mayo noong 1928. Inampalan: Lope K. Santos, Julian Cruz Balmaceda at Iñigo Ed. Regalado. Ayon kay Senador Recto, ito ang "pinakamahusay na tulang Tagalog sa paksang paggawa."

Manggagawa - ni Jose Corazon de Jesus

MANGGAGAWA

ni Jose Corazon de Jesus

16 pantig bawat taludtod, may caesura sa ikawalong pantig

Bawat palo ng martilyo / sa bakal mong pinapanday

alipatong nagtilamsik, / alitaptap sa kadimlan;

mga apoy ng pawis mong / sa Bakal ay kumikinang

tandang ikaw ang may gawa / nitong buong Santinakpan

Nang tipakin mo ang bato / ay natayo ang katedral,

nang pukpukin mo ang tanso / ay umugong ang batingaw

nang lutuin mo ang pilak / ang salapi ay lumitaw,

si Puhunan ay gawa mo / kaya ngayo'y nagyayabang.

Kung may ilaw na kumisap / ay ilaw ng iyong tadyang,

kung may gusaling naangat, / tandang ikaw ang pumasan

mula sa duyan ng bata / ay kamay mo ang gumalaw

hanggang hukay ay gawa mo / ang kurus na nakalagay.

Kaya ikaw ay marapat / dakilain at itanghal

pagkat ikaw ang yumari / nitong buong Kabihasnan.

Bawat patak ng pawis mo'y / yumayari ka ng dangal

dinadala mo ang lahi / sa luklukan ng tagumpay.

Mabuhay ka ng buhay na / walang wakas, walang hanggan,

at hihinto ang pag-ikot / nitong mundo pag namatay.

- mula sa aklat na Jose Corazon de Jesus: Mga Piling Tula, pahina 98